اِمامان‌ِ دَوازْدَهْگانه، امامان اهل بیت (ع) که در مذهب شیعة اثنا عشری به عنوان امامان منصوص و برگزیده از جانب خداوند شناخته مى‌شوند.
این امامان به ترتیب امامت عبارتند از: حضرت على(ع) (امامت: 11-40ق)، فرزندش امام حسن(ع) (امامت: 40-50ق)، برادرش امام حسین(ع) (امامت: 50 -61ق)، فرزندش امام زین‌العابدین(ع) (امامت:61 -94ق)،فرزندش‌امام‌محمدباقر(ع)(امامت:94-114ق)، فرزندش امام جعفر صادق(ع) (امامت: 114- 148ق)، فرزندش امام موسى کاظم(ع) (امامت: 148-183ق)، فرزندش امام رضا(ع) (امامت: 183-203ق)، فرزندش امام محمدتقى(ع) (امامت: 203-220ق)، فرزندش امام على النقى (ع) (امامت: 220-254ق)، فرزندش امام حسن عسکری(ع) (امامت: 254-260ق) و فرزندش حضرت مهدی، امام زمان (ع) (امامت: از 260ق). برای تفصیل دربارة هر یک از این امامان به مقالات ذیل نام هر کدام، نیز دربارة باورهای اثنا عشریه، به مقالة «امامیه» مى‌توان مراجعه کرد.
طبق اعتقاد شیعة اثنا عشری، دورة امامت امامان دوازدهگانه با رحلت رسول اکرم(ص) در 11ق و به امامت رسیدن حضرت على(ع) آغاز شده، و بدون انقطاع تاکنون ادامه یافته است. از 260ق، پس از درگذشت امام حسن عسکری(ع) و انتقال امامت به فرزند ایشان، امام مهدی(ع)، امامت از حالت ظهور به حالت غیبت مبدل شده، و دورة بلند امامت آن حضرت تماماً در حال غیبت بوده است.
اعتقاد به امامان دوازدهگانه اساس باور شیعة اثنا عشری است و در تأیید این باور نصوص متعددی از رسول اکرم(ص) و ائمه (ع) عنوان شده، و حتى به تلویحاتى در قرآن کریم اشاره شده است. ادلة اثبات امامت آنان خود موضوع کتابهای پرشماری در حوزة امامیه بوده، و آثاری به سبکهای گوناگون در این باره پرداخته شده است. به عنوان یکى از نخستین نمونه‌های تدوین در حوزة امامیه، باید از کتاب سلیم بن قیس هلالى، مربوط به اواخر سدة نخست هجری یاد کرد که در آن، از امامان دوازدهگانه سخن رفته است (ص 227؛ نیز نک: نجاشى، 440).
به عنوان طیفى از آثار در باب نص بر ائمة اثنا عشر (ع)، باید از نوشته‌هایى چون مقتضب الاثر از ابن عیاش جوهری (د 401ق) و کفایةالاثر از خزاز قمى (اواخر قرن 4ق) یاد کرد که مؤلفان آنها تلاش داشته‌اند تا روایات مربوط به نص بر امامان دوازدهگانه را از منابع گوناگون شیعه و اهل سنت گرد آورند. افزون بر کتب نصوص، باید به آثاری با عنوان عمومى «دلائل الامامة» در باب معجزات ائمه (ع)، مانند دلائل الامامة منسوب به ابن رستم طبری (چ نجف، 1383ق)، یا آثاری با عنوان عمومى «الوصیة» در تبیین انتقال وصیت در سلسلة امامان دوازدهگانه، مانند اثبات الوصیة مسعودی (چ نجف، کتابخانة حیدریه) اشاره کرد (برای نمونه‌های دیگر، نک: همو، 219، 298، جم ).
اثبات نقلى‌ِ امامت امامان دوازدهگانه (ع)، نزد متکلمان امامیه نیز موردتوجه بوده، و فصلى از آثار مهم کلامى امامیه را به خود اختصاص مى‌داده است (مثلاً نک: سیدمرتضى، 502 -503؛ علامة حلى، 314).
افزون بر محافل امامیه، در میان اهل سنت نیز احادیثى مبنى بر وجود 12 نقیب یا امام پس از رسول اکرم(ص)، تداول داشته، اما تفسیر دیگری از این 12 امام ارائه مى‌شده است. در طول سدة نخست هجری، از برخى از اصحاب رسول اکرم(ص)، احادیثى با مضمون بشارت به 12 امام پس از آن حضرت، در محافل گوناگون نقل مى‌شد که از آن میان به خصوص حدیث جابر بن سمره از بیشترین شهرت برخوردار بوده است؛ در این حدیث بیان شده بود که امیران (امامان یا خلفا) پس از پیامبر (ص)، 12 تن هستند و همة ایشان از قریشند (مثلاً نک: بخاری، 8/127؛ مسلم، 3/1452-1453؛ ابوداوود، 4/106؛ ترمذی، 4/501). این حدیث که یکى از مشهورترین احادیث در جهان اسلام است، نخست در منابع اهل سنت آمده، و از آنجا به منابع شیعى راه یافته است (قس: نعمانى، 62؛ ابن بابویه، 469 به بعد؛ خزاز، 49 به بعد؛ ابن عیاش، 4). در ردیف بعد، باید از حدیثى به نقل از ابن مسعود یاد کرد که برپایة آن، شمار نقیبان پس از پیامبر(ص)، 12 تن به شمار نقیبان بنى‌اسرائیل بوده است (نک: احمد بن حنبل، 1/398، 406، جم ؛ حاکم، 4/501؛ قس: نعمانى، 74- 75؛ خزاز، 23 به بعد؛ ابن عیاش، 3).
افزون بر آنچه گذشت، از شخصیت ائمه (ع) در محافل اهل سنت نیز همواره با حرمتى شگرف یاد مى‌شد و همین حرمت، گاه انگیزه‌ای بود تا کتابى در فضائل آنان فراهم آورده شود. بى‌تردید نمونه‌هایى از کتب تألیف شده در فضائل اهل بیت(ع) نزد اهل سنت، کم شمار نیست، اما در اینجا جا دارد به نمونه‌هایى اشاره شود که در آنها سلسلة امامان دوازدهگانه در پرداخت کتاب، موضوعیت یافته است. یکى از حرکتهای الهام‌بخش برای نویسندگان در این زمینه، قصیده‌ای از ابوالفضل یحیى بن سلامة حصکفى (د 551 یا 553ق) است که در آن یکایک امامان دوازدهگانه ستایش شده‌اند (نک: سبط ابن جوزی، 365- 367؛ ابن طولون، 40-43).
از کتابهای تألیف شده در فضایل امامان دوازدهگانه در حوزة اهل سنت، از این نمونه‌ها مى‌توان یاد کرد: 1. مطالب السؤول فى مناقب آل‌الرسول، از کمال‌الدین ابن طلحة شافعى (د 562ق)، چ نجف، دارالکتب التجاریه؛ 2. تذکرة خواص الامة فى خصائص الائمة، اثر عالم حنفى یوسف بن قزاوغلى سبط ابن جوزی (د 654ق)، چاپ مکرر از جمله در نجف، 1369ق؛ 3. الفصول المهمة فى معرفة احوال الائمة، از ابن صباغ مالکى (د 855ق) که بارها، از جمله در نجف، دارالکتب التجاریه به چاپ رسیده، و نسخ پرشمار و متنوع آن در مخازن خطى جهان اسلام، نشان دهندة گسترة رواج آن در طى سده‌های متمادی است (نک: طباطبایى، شم 17، ص 109-113). ابن صباغ در این اثر خود فراوان از منابع شیعى، مانند الارشاد شیخ مفید نقل قول کرده است (ص 192، 213، جم )؛ 4. الشذرات الذهبیة یا الائمة الاثنا عشر، از شمس‌الدین ابن طولون، عالم حنفى دمشقى (د 953ق)، چ بیروت، 1958م، به کوشش صلاح‌الدین منجد؛ 5. الاتحاف بحب الاشراف، از عبدالله بن عامر شبراوی، عالم شافعى مصری (د 1172ق)، چ قاهره، 1313ق؛ 6. نور الابصار فى مناقب آل بیت النبى المختار، از سیدمؤمن شبلنجى (د بعد از 1290ق)، چاپ مکرر از جمله در قاهره، 1346ق؛ 7. ینابیع المودة، اثر سلیمان بن ابراهیم قُندوزی، عالم حنفى (د 1294ق)، چ استانبول، 1302ق (برای آثاری دیگر، نک: طباطبایى، شم 2، ص 52، شم 4، ص 100، 101، شم 17، ص 100).
مآخذ: ابن بابویه، محمد، الخصال، به کوشش على‌اکبر غفاری، قم، 1403ق؛ ابن صباغ مالکى، على، الفصول المهمة، نجف، دارالکتب التجاریه؛ ابن طولون، محمد، الائمة الاثنا عشر، به کوشش صلاح‌الدین منجد، بیروت، 1958م؛ ابن عیاش جوهری، احمد، مقتضب الاثر، قم، 1379ق؛ ابوداوود سجستانى، سلیمان، سنن، به کوشش محمد محیى‌الدین عبدالحمید، قاهره، داراحیاء السنة النبویه؛ احمد بن حنبل، مسند، قاهره، 1313ق؛ بخاری، محمد، صحیح، استانبول، 1315ق؛ ترمذی، محمد، سنن، به کوشش احمد محمدشاکر و دیگران، قاهره، 1357ق/1938م -؛ حاکم نیشابوری، محمد، المستدرک، حیدرآباد دکن، 1334ق؛ خزاز قمى، على، کفایة الاثر، قم، 1401ق؛ سبط ابن جوزی، یوسف، تذکرة الخواص، نجف، 1383ق/1964م؛ سیدمرتضى، على، الذخیرة، به کوشش احمد حسینى، قم، 1411ق؛ طباطبایى، عبدالعزیز، «اهل البیت(ع) فى المکتبة العربیة»، تراثنا، قم، 1405ق -؛ علامة حلى، حسن، کشف المراد فى شرح تجرید الاعتقاد، قم، مکتبة المصطفوی؛ کتاب سلیم بن قیس، به کوشش علوی حسنى نجفى، بیروت، 1400ق/1980م؛ مسلم بن حجاج نیشابوری، صحیح، به کوشش محمدفؤاد عبدالباقى، قاهره، 1955م؛ نجاشى، احمد، الرجال، به کوشش موسى شبیری زنجانى، قم، 1407ق؛ نعمانى، محمد، الغیبة، بیروت، 1403ق/1983م. بخش فقه، علوم قرآنى و حدیث
توسط : مجتبی | تاریخ : پنج شنبه 87/5/3
مطلب بعدی :
یا مهدی
